Nieuws

Het wat en hoe van gespreksbegeleiding

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg12 nr2. Lees hier meer artikels over ‘de virtuele mens’.

“Niets gaat boven contact van mens tot mens”, aldus Ilse Rotsaert en Katrien Callens van het huisvandeMens in Brugge en in Kortrijk. Als vrijzinnig humanistische consulenten staan zij cliënten bij die het spoor in hun leven bijster zijn. Samen met hen gaan ze op pad, op een empathische en niet-veroordelende manier. En wij luisteren graag naar hun verhaal.

Lieve Goemaere

Uitnodigen tot zelfreflectie

Ilse Rotsaert: In de vierentwintig jaar dat ik deze job al uitoefen, heb ik honderden mensen ontmoet en ontzettend veel gesprekken gevoerd. Vrijzinnig humanistische begeleiding is in authentiek contact treden. Iemand komt vertellen wat er in zijn leven gebeurt en wij luisteren daarnaar zonder te oordelen. Empathie is onze grondhouding. Het maakt niet uit wat die persoon vertelt, hoe hij zich voelt, wat hij ervaren heeft, hoe hij zich gedraagt: die mens mag er zijn voor ons.

 

Katrien Callens: Ik gebruik graag het beeld van een sherpa. Ik ga samen met de cliënt op pad, ik help een deeltje van de last dragen, tot hij of zij zegt: “Vanaf hier kan ik het weer alleen.” Belangrijk is dat we op een gelijkwaardig niveau staan. Ik ben niet de alwetende hulpverlener die vanuit een of ander theoretisch kader de richting gaat bepalen. Vrijzinnig humanistische consulenten werken wel op een emancipatorische manier. Dat betekent dat we uitnodigen tot zelfreflectie zonder directief te zijn.

 

Ilse: Neem nu iemand die zichzelf heel erg in een slachtofferrol plaatst: alles overkomt haar, alles ligt altijd aan een ander. Ik ga die mevrouw daar niet op aanspreken of er niet over oordelen. Maar ik ga wel vragen stellen die haar naar zichzelf doen kijken, haar een spiegel voorhouden als het ware. Echte inzichten krijg je maar als je er zelf toe komt, niet als ze je worden opgedrongen.

Ik beschouw de relatie tussen consulent en cliënt als een oefenterrein. Ik voel me vaak de vertegenwoordiger van een soort van menselijkheid. Ik ontmoet namelijk veel mensen die de verbinding met hun omgeving verloren zijn, die geen vertrouwen meer hebben, die nergens meer veiligheid vinden. Ik probeer te tonen dat je die aspecten nooit definitief kwijt bent. In het huisvandeMens mogen mensen zich veilig voelen, kunnen ze in vertrouwen dingen delen. Als dat lukt in gesprekken met mij, lukt dat na verloop van tijd hopelijk ook opnieuw in hun eigen omgeving. (lees verder onder de foto)

 

 

Zoeken naar evenwicht

Katrien: We kunnen sowieso geen problemen oplossen en we maken mensen ook niet wijs dat we dat kunnen. Uiteindelijk moet men het zelf doen. Maar we kunnen wel aan iemands zijde staan gedurende die moeilijke periode in het leven. Bij de ene persoon is dat voor een langere tijdsduur dan bij de andere. We beginnen altijd met een reeks van zes gesprekken en daarna vragen we onze cliënten naar hun ervaring en wensen. Willen ze nog even doorgaan met de begeleiding, dan bespreken we dat eerst op een intercollegiaal overleg.

We zoeken telkens naar het evenwicht: aan de ene kant willen we niemand afhankelijk maken, maar aan de andere kant kan je als sherpa je cliënt ook niet halverwege de berg achterlaten. Bovendien zouden we dan onze eigen grondhouding tegenspreken, namelijk dat mensen mogen zijn zoals ze zijn. Niet iedereen klimt nu eenmaal aan een ijltempo in een rechte lijn die berg op. Wij volgen sowieso het tempo van de cliënt. Daar komt nog bij dat er onderweg ook iets kan gebeuren. Door bij één bepaald voorval stil te staan, kunnen plots andere thema’s bovenkomen.

 

Ilse: We normaliseren ook en stellen gerust. Mensen vragen zich dikwijls af: Ben ik wel normaal? Zijn mijn gedachten nog normaal? Scheelt er iets met mij? Terwijl het helemaal niet vreemd is dat je het soms moeilijk hebt in je leven.

 

Katrien: Elke mens wordt bij ons echt gezien. Ik benoem dat ook vaak op die manier: “Ik zie dat je verdriet hebt. Ik zie dat je kwaad wordt.” Ik erken hoe de cliënt zich op dat moment voelt. Er is zelfs ruimte voor troostende gebaren. Als dat nodig is, leg ik wel eens een bemoedigende hand op iemands knie of geef ik een schouderklopje. Veel hulpverleners bewaren letterlijk afstand, maar ik durf iemand aan te raken. Natuurlijk niet iedereen en niet standaard, maar wel wanneer ik een vertrouwensrelatie met iemand heb en aanvoel dat het hem of haar deugd zou doen.

Ik ben soms oprecht geraakt door wat mensen me vertellen en ik durf dat ook te tonen. Dat maakt mezelf en mijn relatie met de cliënt net menselijk. Dat zorgt er opnieuw voor dat we op datzelfde niveau zitten. Een gesprek in het huisvandeMens is nooit een klinische aangelegenheid. We proberen een warme en liefdevolle plek te zijn. (lees verder onder de foto)

 

 

Onvoorwaardelijke aanvaarding

Ilse: We zien altijd mensen, nooit problemen of problematieken. Natuurlijk zou ik niet in gesprek gaan met iemand op het moment dat hij of zij dronken is, omdat dat weinig zinvol is, maar ik begeleid zeker mensen voor wie alcohol een probleem is. Dan ga ik aan de slag met de thema’s die verklaren waarom die persoon zoveel drinkt. En dan hoor ik hoe iemand lijdt onder een echtscheiding en het gemis van de kinderen, en hoe drank de oplossing wordt om die problemen eventjes te vergeten.

 

Katrien: Ik heb een dame in begeleiding die vijftien jaar geleden haar tienjarige dochter aan kanker verloor. Jarenlang is zij doorgegaan en doorgegaan, en opeens kwam de lockdown. Zoals bij veel mensen stond ook haar wereld even stil en dat betekende een bijzonder grote confrontatie met het verleden dat ze eigenlijk probeerde te ontlopen. Opeens trof de dood van haar kind haar nog harder dan ooit tevoren. Voor de coronaperiode dronk ze ook al, maar nu werd haar alcoholgebruik echt problematisch. Tijdens onze gesprekken staan we stil bij haar overleden dochter. Mijn focus ligt niet op het drankprobleem – daarvoor wordt ze door andere hulpverleners begeleid. In het huisvandeMens proberen we altijd naar de onderliggende laag te gaan.

 

Ilse: Iedereen kan bij ons op gesprek komen, gratis bovendien. Voor plechtigheden richten we ons vanzelfsprekend op een vrijzinnig humanistisch publiek, maar voor onze gespreksbegeleiding speelt de levensbeschouwing van de cliënt geen rol.

 

Katrien: Ook psychiatrische patiënten – ik huiver eigenlijk een beetje van die term – gaan we nooit als dusdanig bekijken. Wij zien mensen als mens, niet als iemand met een diagnose of een etiket. Ik snap dat die factoren in andere contexten wel belangrijk zijn, maar voor mij is dat niet relevant. Het gaat opnieuw om die onvoorwaardelijke aanvaarding: jij mag zijn zoals je bent. (lees verder onder de foto)

 

 

Het oppervlakkige overstijgen

Ilse: We ontmoeten mensen het liefst zonder ook maar enige barrière. Het was niet gemakkelijk werken tijdens corona. Wanneer we mensen zagen, was dat met een glazen scherm tussen ons. Mondmaskers maakten alles zoveel moeilijker en online gesprekken waren een heel gedoe. Ik heb in die periode ook heel veel telefoontjes gedaan en dan kan je je alleen op woorden en stemgeluid baseren. Geen lichaamstaal, geen mimiek, geen oogcontact … een groot gemis.

 

Katrien: Zeker als je niet bij het feitelijke niveau, het oppervlakkige gebabbel wil blijven hangen. Wil je iemand helpen om naar de lagen van betekenis- en zingeving te gaan, dan heb je daar een authentieke, echte ontmoeting voor nodig. De thema’s die wij bespreken zijn niet altijd even gemakkelijk. Mensen melden zich om velerlei redenen aan, maar ik zie wel een rode draad in al mijn ontmoetingen: ik tref altijd mensen die de weg kwijt zijn en samen trekken we de bergen in. Telkens vanaf een ander vertrekpunt, nooit volgens dezelfde route, altijd met een andere bestemming in het verschiet. Vrijzinnig humanistische begeleiding is sowieso maatwerk.

Er zijn mensen die me altijd zullen bijblijven. Zoals Inge. Zij kwam bij mij terecht nadat ik de afscheidsplechtigheid van haar zoon had verzorgd. Nooit had Inge het gevoel dat ze de draad van haar leven opnieuw kon oppikken. Ze probeerde het en sommige dingen lukten haar ook, maar toch bleef ze een gebroken vrouw. Een groot stuk van Inge stierf mee met haar zoon. Zo is zij op het pad beland van euthanasie wegens ondraaglijk psychisch lijden.

Als hulpverlener ben je natuurlijk verondersteld om iemand te begeleiden naar ‘zich beter voelen’, maar ik begreep haar vraag. Ik beloofde Inge om haar niet in de steek te laten, hoe moeilijk haar weg ook was en hoe spijtig ik het ook vond voor haar. Ik heb letterlijk bij elke stap aan haar zijde gestaan, tot aan haar dood en zelfs verder. Ik heb ook haar afscheidsplechtigheid die ze zelf had geschreven, uitgesproken. (lees verder onder de foto)

 

 

Ilse: Ook ik heb zo’n begeleiding gedaan. Ik had voor Paulette de afscheidsplechtigheid van haar man verzorgd. Ze had het moeilijk met zijn dood en daarom ging ik bij haar thuis langs. We zaten altijd aan de schouw in de woonkamer en op de schouwmantel stond een grote, ouderwetse zwart-witfoto van een kleuter. Dat bleek het zoontje van Paulette te zijn. Destijds was ze als jonge, ongetrouwde vrouw zwanger geraakt, een grote schande in die tijd natuurlijk. Daarom moest haar zoontje in de kindercrèche van haar zus opgroeien.

Heel af en toe kon Paulette hem bezoeken. Toen het jongetje een jaar of drie jaar was, bereikte hij de maximum leeftijdsgrens van die crèche en mocht hij dan toch bij Paulette gaan wonen. Na al die jaren kon ze eindelijk haar rol als moeder opnemen. Maar de jongen was nog geen jaar thuis toen hij verongelukte. Dus haar kindje heeft amper vier jaar geleefd en slechts een twaalftal maanden daarvan heeft Paulette echt mama mogen zijn. Hij was haar enige kind.

Samen met haar man had Paulette nadien altijd de kracht gevonden om verder te gaan, maar na zijn dood had ze het idee: het hoeft allemaal niet meer voor mij. Tijdens haar volledige euthanasieprocedure ben ik aan haar zijde gebleven. Toen ik de dag van haar euthanasie bij haar aanbelde, had ik haar al in geen tijden meer zo vrolijk gezien. Ze gooide haar armen in de lucht: “Welkom, Ilse, wat ben ik blij dat je er bent.” Even enthousiast reageerde ze op de vraag van de dokter of ze nog altijd zeker was van haar stervenswens.

Paulette heeft me getoond dat je leven altijd van jezelf is en dat je de weg moet zoeken die voor jou de beste is. Natuurlijk zijn zij en Inge extreme voorbeelden. Zulke ontmoetingen hebben wij niet elke dag. Maar ze illustreren wel onze insteek. Wij aanvaarden jou en hoe jij bent, en staan onvoorwaardelijk aan je zijde.

 

Een gevoel van zinvolheid

Katrien: De dood is nooit een taboe in het huisvandeMens. Dat maakt dat mensen onze job soms heel zwaar vinden. Terwijl we vooral een heel mooie job hebben. We krijgen het voorrecht om mensen in hun authenticiteit te leren kennen. Ze spreken over wat hen raakt, over de dingen waarmee ze zitten, over wat er in hen leeft. Wanneer we het oppervlakkige overstijgen, vallen alle franjes en maskers af. Dat geeft ons het gevoel dat we iets doen dat ertoe doet. Dat gevoel van zinvolheid maakt de zwaarte draaglijk.

 

huisvandeMens

Heb je nood aan een gesprek? Wil je meer weten over de gespreksbegeleiding bij het huisvandeMens? Hier vind je meer informatie en een contactformulier.

Wil je meer informatie over vrijzinnig humanistische plechtigheden? Neem dan hier een kijkje.

Of zoek je een huisvandeMens in je buurt? Hier vind je alle locaties en contactgegevens.