Kunstmatige intelligentie of matig intelligente kunst?
Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg12 nr4. Lees hier meer ‘Wetenschappelijk onderzocht‘.
Artificiële intelligentie, kortweg AI, is niet meer tegen te houden. Of zo lijkt het toch. Bijna wekelijks worden we om de oren geslagen met nieuwe ontwikkelingen in de AI-sector. Denk aan ChatGPT, een intelligente taalsoftware die is ontworpen om tekst te begrijpen en te genereren op basis van menselijke input. Ook in de kunstwereld loopt de strijd tussen mens en robot hoog op.
Philipp Kocks
In 2022 won Jason Allen, een Amerikaanse gamedesigner, de hoofdprijs in de categorie ‘digitale kunst – digitaal gemanipuleerde fotografie’ op de Colorado State Fair Fine Arts Competition. Op zich is dat geen wereldnieuws. Zeker als je weet dat de prijs hem driehonderd dollar opleverde. De reden waarom ’s werelds grootste nieuwsdiensten over zijn overwinning berichten, is dat Allen het tekenwerk aan een computer overliet. Zijn winnend beeld, getiteld Théâtre d’Opéra Spatial, werd gemaakt met Midjourney, een kunstmatig intelligentiesysteem dat gedetailleerde beelden kan produceren op basis van slechts enkele aanwijzingen.
De afgelopen jaren heeft artificiële intelligentie een ongekende impact op vrijwel alle aspecten van ons leven gehad. Kunst en de rol van kunstenaars vormen daarop geen uitzondering. Met de opkomst van AI-gebaseerde tools en technologieën is het landschap van kunst en creativiteit drastisch veranderd. Daarom verkennen we hier enkele van de gevolgen van AI voor kunst en kunstenaars.
De kunstwereld op zijn kop gezet
Iedereen artiest? De toegankelijkheid van AI-gebaseerde creatieve tools heeft de drempel verlaagd voor mensen zonder traditionele artistieke vaardigheden om zichzelf als kunstenaar te uiten. Van generatieve kunst tot filtertoepassingen voor foto’s, iedereen kan nu moeiteloos ‘kunst’ maken en op sociale media delen. Hoewel dat tot een bloeiende gemeenschap van zelfuitdrukking en creativiteit heeft geleid, kan het ook de waarde en erkenning van ambachtelijke kunstenaars in de schaduw stellen.
Wat met betaalde opdrachten? De opkomst van AI heeft zowel tot zorgen als tot kansen voor professionele kunstenaars geleid. Aan de ene kant kunnen AI-tools helpen bij het stroomlijnen van creatieve processen en het vergroten van de productiviteit, waardoor kunstenaars meer tijd hebben om zich op complexe en unieke projecten te richten. Aan de andere kant kunnen sommige betaalde opdrachten door AI-systemen worden vervangen, zoals geautomatiseerde ontwerpen en kunstinstallaties. Het is echter essentieel om te beseffen dat kunstenaars met een unieke visie en emotionele betrokkenheid nog steeds onvervangbaar zijn en een waarde aan kunstwerken toevoegen die door AI alleen niet kan worden geëvenaard.
Wat is de impact op beginnende kunstenaars? Voor beginnende kunstenaars is AI een tweesnijdend zwaard. Enerzijds kunnen ze AI inzetten als een instrument om hun creatieve vaardigheden te versterken, om nieuwe technieken te ontdekken en hun unieke stijl te ontwikkelen. Dat kan tot opwindende en innovatieve kunstwerken leiden die anders misschien niet mogelijk zouden zijn. Anderzijds kan de overvloed aan AI-kunstwerken op de markt de concurrentie verhevigen en het moeilijker maken om zich in een verzadigde kunstwereld te onderscheiden.
Is kunst dood? De opkomst van AI heeft tot debatten over de essentie van kunst en de betekenis van creativiteit geleid. Sommigen beweren dat AI-kunst geen authentieke creativiteit kan bevatten, omdat die zich op bestaande gegevens en patronen baseert. Anderen omarmen AI als een nieuwe vorm van kunst en beschouwen die als een fascinerende uitbreiding van menselijke creativiteit. In plaats van kunst als ‘dood’ te beschouwen, kan het gezien worden als een evoluerend ecosysteem dat nieuwe vormen aanneemt en voortdurend wordt geherdefinieerd.
Een nieuwe industriële revolutie? Volgens sommige onderzoekers zitten we momenteel in de vierde industriële revolutie. Net zoals bij de vorige revoluties is de manier waarop goederen en diensten worden geproduceerd aan een gigantische ommezwaai bezig. De eerste industriële revolutie bracht machines die handenarbeid vervingen, waardoor productie efficiënter en sneller werd. Idem met de tweede technologische en de derde digitale revolutie. Op dezelfde manier heeft AI de creatieve productie getransformeerd. Repetitieve taken worden geautomatiseerd, waardoor kunstenaars zich op complexere en innovatievere projecten kunnen concentreren, maar tegelijk worden heel wat mensen geraakt die hun brood verdienen met het leveren van digitale diensten.
Wat met copyright? AI brengt nieuwe uitdagingen op het gebied van copyright en intellectuele eigendom met zich mee. Het is moeilijk om de oorsprong van een kunstwerk te bepalen, wanneer AI een rol in het creëren ervan heeft gespeeld. Dat roept vragen op over auteursrechtelijke claims en over de erkenning van kunstenaars die AI-tools gebruiken. Er is behoefte aan een herziening en aanpassing van de betrokken rechtsregels om rekening te houden met de impact van AI op kunstcreaties.
De waarde van menselijke emotie
Tot slot? De opkomst van AI heeft de kunstwereld op zijn kop gezet. Terwijl iedereen nu de mogelijkheid heeft om zichzelf als kunstenaar te uiten, zijn professionele kunstenaars geconfronteerd met nieuwe uitdagingen en kansen. Hoewel sommige aspecten van kunst en creativiteit zijn veranderd, blijft de waarde van menselijke emotie en originaliteit cruciaal in de kunstwereld. De discussie over de relevantie van AI-kunst zal blijven evolueren naarmate de technologie zich ontwikkelt, maar één ding is zeker: kunst en kunstenaars zullen zich aanpassen en gedijen in dit nieuwe tijdperk van AI.
