Nieuws

Wat is cultuurparticipatie?

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg12 nr4. Lees hier meer artikels over ‘cultuur’.

Participatie is het actief meedoen aan de samenleving. Cultuurparticipatie is het daadwerkelijk deelnemen aan kunst en cultuur. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat dat, op elke leeftijd, belangrijk is voor je persoonlijke ontwikkeling en creativiteit. Helder, toch, die theorie? Maar is het in de praktijk ook zo vanzelfsprekend voor iederéén om deel te nemen aan welke vorm van cultuur dan ook?

Veerle Magits

Fonkelende ogen

Hebben alle mensen in onze samenleving toegang tot cultuur? Mijn gevoel zegt van niet en dat laat me zelden in de steek. In dit geval wordt het zelfs nog versterkt door mijn ervaring als voormalige vrijwilliger bij de Boekenstoet, een voorleesproject in de gemeente waar ik woon en dat in tal van Vlaams-Brabantse gemeenten bestaat. Het is een samenwerking tussen de scholen, de dienst Welzijn van de gemeente en de bibliotheek. Boekenstoet is een project ‘voorlezen aan huis’, waarbij je als vrijwilliger tijdens het schooljaar, verspreid over een zevental maanden, een aantal keer gaat voorlezen bij anderstalige en/of sociaal kwetsbare kinderen uit de derde kleuterklas en het eerste leerjaar.

Daarnaast neem je je ‘voorleesgezin’ ook eens mee voor een bezoek aan de plaatselijke bibliotheek. Elk jaar opnieuw fonkelen de ogen van de kinderen bij het zien van al die leuke kinderboeken en gezellig ingerichte leeshoekjes. De grote meerderheid van hen heeft, tot dan, immers nog nooit een voet in een bibliotheek binnengezet. Tot slot ga je samen met je voorleeskindje in het lokale cultureel centrum ook naar één voorstelling, te kiezen uit een voorgeselecteerd aanbod van meestal film-, theater- of dansvoorstellingen. Veel kinderen zien dan voor het eerst, door hun deelname aan het project, een film op het grote scherm.

Een ticket in een Kinepolis-bioscoop kost vandaag de dag al 13,30 euro per volwassene, kinderen betalen één euro minder. Voor een gezin van twee volwassenen en twee kinderen kom je dus, alleen voor de tickets, al gauw uit aan een bedrag van meer dan vijftig euro. Dan heb je nog niets gegeten of gedronken. Dat is geen must, horen we je denken … Nee, inderdaad, maar wie al eens een uitstap met kinderen maakt, weet wel beter. Reken dus maar dat je voor een bioscoopuitje met z’n vieren minstens rond de 75 euro armer bent. Een bedrag dat niet iedereen zomaar ter beschikking heeft. (lees verder onder de foto)

Maatschappelijke kwetsbaarheid

Hetzelfde verhaal geldt ook voor een dans- of theatervoorstelling. Heel wat kinderen hebben nog nooit op die zachte fluwelen zetels in een grote theaterzaal gezeten. Daar werd de laatste jaren gelukkig wel enige vooruitgang in geboekt, dankzij het schoolaanbod van de culturele centra. Zo maken zelfs de jongste kleuters al kennis met cultuur. Voor velen een kans die ze anders misschien niet zouden krijgen.

Dat heeft ook de stad Vilvoorde begrepen. Met haar project ‘cultuur voor iedereen’ wil ze cultuurparticipatie via de scholen stimuleren. Scholen en leerkrachten spelen immers een belangrijke rol als facilitator op het vlak van cultuur. Dat is zeker het geval voor kinderen en jongeren die maatschappelijk kwetsbaar en/of van andere origine zijn. Het cultuurcentrum van Vilvoorde, cc Het Bolwerk, wil met zijn aanbod en werking alle doelgroepen bereiken en aantrekken. Heel wat kinderen en jongeren komen alleen, of vooral, via de school in contact met theater en cultuur, en het schoolaanbod van het cultuurcentrum komt daaraan tegemoet.

Naar een voorstelling in een cultureel centrum gaan, is helaas ook geen vanzelfsprekende, lees betaalbare, aangelegenheid meer voor iedereen. Daarom werken een aantal steden en gemeenten met een kortingspas voor vrijetijdsactiviteiten. Die pas is bestemd voor mensen met een laag inkomen en geeft 75 procent korting op alle vormen van deelnamegeld. De kortingspas moet wel zelf aangevraagd worden, wat vaak toch een drempel te veel is, en is alleen geldig bij verenigingen en organisaties die zich daarvoor engageren.

Tijdens de vorige editie van het jaarlijkse festival Me/We-time in het cultureel centrum ’t Vondel in Halle werden de organisatoren, waaronder ook het huisvandeMens Halle, bijgestaan door een netwerker maatschappelijke kwetsbaarheid van Avanza Halle-Vilvoorde. Daardoor vonden enkele mensen uit kwetsbare groepen hun weg naar het festival en werden er ook twee workshops door mensen uit een kwetsbare groep begeleid. Een geslaagde ondersteuning die zeker een vervolg krijgt.

Cultuur is een basisbehoefte

Mensen uit kwetsbare groepen kunnen om financiële, lichamelijke, sociale of andere redenen in die situatie beland zijn. Voor de meeste buitenstaanders lijkt deelname aan het culturele leven de laatste zorg van maatschappelijk kwetsbare mensen te zijn. Het wordt door een buitenstaander al te makkelijk beschouwd als een extra dimensie, als een ‘luxe’ bij wijze van spreken, als iets dat kan worden toegevoegd wanneer de andere basisbehoeften vervuld zijn.

Mensen in kwetsbare groepen ervaren dat echter anders. Culturele armoede beïnvloedt immers alle aspecten van het leven en raakt zelfs aan de essentie ervan. Culturele armoede leidt tot een verregaandere vorm van uitsluiting dan economische armoede.

‘Niet willen deelnemen is een keuze, niet kunnen deelnemen is uitsluiting’: die vaak voorkomende slagzin in artikels over cultuurparticipatie en culturele armoede, zegt het helemaal. (lees verder onder de foto)

Recht op culturele ontplooiing

Participeren aan cultuur kan op verschillende manieren: je kan als toeschouwer deelnemen aan een cultureel aanbod, maar je kan ook zelf creëren. Welke manier je ook verkiest, beide hebben ze een positieve impact op persoonlijke ontwikkeling, sociale cohesie, gemeenschapsvorming en zelfdeterminatie, buurtimago en identiteit, verbeelding en visie, gezondheid en welzijn.

In de Belgische Grondwet bepaalt het artikel 23 sinds 1994 onder meer dat cultuur een recht voor iedereen is, dat elke persoon ‘het recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing’ heeft. We zijn ondertussen bijna dertig jaar later en er is duidelijk nog veel werk aan de winkel … Zeker omdat de groep mensen voor wie deelname aan cultuur een vanzelfsprekendheid is, steeds kleiner wordt.

En dan hebben we het nog niet gehad over het deelnemen aan allerlei leuke zomerkampen, talrijke hobby’s, bezichtigingen van musea en tentoonstellingen, bezoeken aan pret- of aquaparken … maar dat is misschien een andere discussie.

Dromen mag

Wat als … al die BV’s die een zoveelste acte de présence op een zoveelste première van een voorstelling of film geven, hun plek nu eens zouden afstaan aan mensen die de financiële mogelijkheden niet hebben om zelf een ticketje voor die musical, theatervoorstelling of film te kopen? Zou het zoveel moeite kosten om mensen uit kwetsbare groepen een keer uit te nodigen voor een voorstelling, al dan niet een première? En doe er maar meteen de hele glitter en glamour bij, met stylist, make-upartiest en al … En laat dan ook de influencers die via advertising op hun sociale media een resem gratis producten ontvangen, die ter beschikking stellen van mensen die er de middelen niet voor hebben …

Of zijn we nu wat te optimistisch? Och ja, dromen mag. (lees verder onder de foto)

Beeldenstorm

Een aantal lidorganisaties van deMens.nu zet zich in om zoveel mogelijk mensen bij diverse vormen van cultuur te betrekken. Zo ook de vzw Beeldenstorm, die we hier graag in de kijker zetten. Beeldenstorm ligt in Kuregem, een wijk in Anderlecht die tot de armste buurten van Brussel behoort. Er wordt gewerkt aan de democratisering van kunst, via kruisbestuivingen tussen verschillende disciplines, culturen én generaties. Mensen van alle leeftijden krijgen er de kans om aan artistieke activiteiten deel te nemen. Financiën mogen daarbij geen enkele belemmering zijn.

De ateliers zijn altijd op maat van de deelnemers, die eerst de basiskennis onder de knie moeten hebben, waarna ze zichzelf kunnen ontplooien. De organisatie biedt een laagdrempelige werking aan, maar nooit laag van kwaliteit. Mensen uit kwetsbare groepen worden aangespoord om zich via artistieke werkvormen weerbaar op te stellen. Het helpt hen het hoofd te bieden aan de sociale en maatschappelijke valkuilen die ze in het dagelijkse leven ervaren. Op die manier ondersteunt en versterkt Beeldenstorm de samenleving met zijn artistieke projecten, en dat al gedurende vijfentwintig jaar.