Onvermoed erfgoed in de ruimte
Een museum, een kunstwerk en een plaat
Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg10 nr4. Lees hier meer artikels over ‘erfgoed’.
Als je op een mooie avond de maan en sterren ziet schitteren, zal je waarschijnlijk niet spontaan aan het erfgoed van de mensheid denken. Nochtans zweeft er daarvan heel wat in de ruimte rond, meer dan we denken. Vaak is de manier waarop het tot stand kwam en in het heelal belandde, zelfs voer voor een film, boek of documentaire. Dus trek je ruimtepak aan en verken samen met ons de wondere wereld van ons erfgoed in de kosmos.
Wendy Serraris
De mens liet al veel in de ruimte achter, maar niet alles is als erfgoed te bestempelen. Zo dumpten astronauten tijdens de Apollo-missies 96 zakjes met uitwerpselen op de maan. Alan Shepard wilde als fervente golfer een balletje op de maan slaan en liet zijn golfballetjes daar. Buzz Aldrin en Neil Armstrong lieten allerlei gereedschap achter. Ze plantten er ook de Amerikaanse vlag en deponeerden er een gouden olijftak en een siliciumschijf waarop door talrijke wereldleiders boodschappen voor buitenaardse wezens zijn ingesproken.
The Moon Museum
Maar er ligt op de maan ook een en ander dat wel een deel van ons erfgoed is geworden. Zo zou er op de maan een museum te vinden zijn, hoewel je ernaartoe moet om zeker te zijn dat het er nog is.
The Moon Museum heeft een afmeting van slechts 14 op 19 millimeter. Het werd vóór de lancering van Apollo 12 in 1969 stiekem aan een van de poten van de maanlander bevestigd en onder een goudkleurige folie verstopt. Aangezien de maanlander nadien op de maan achterbleef, bleef het museum er dus ook.
Het verhaal werd pas in The New York Times bekendgemaakt, toen de ruimtevaarders al op de terugweg waren. Het idee zelf kwam van kunstenaar Forrest Myers, die zelf ook een bijdrage leverde. Daarnaast zien we werk van Andy Warhol, Robert Rauschenberg, David Novros, Claes Oldenburg en John Chamberlain. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heeft het verhaal nooit bevestigd.
Fallen Astronaut
Nog op de maan vinden we een kunstwerk van de Belg Paul Van Hoeydonck, genaamd Fallen Astronaut. Het gaat om een aluminium beeldje van 8,5 centimeter groot. De NASA wilde echter geen toestemming geven om het mee te nemen. Via via – ook hier is sprake van een golfspeler – lukte het om het kunstwerk mee te smokkelen naar de maan, waar het op 2 augustus 1971 door David Scott werd geplaatst.
Dat gebeurde niet zoals Van Hoeydonck het voor ogen had. Voor hem staat het beeldje symbool voor een ode aan de ruimtevaart en moest het rechtop geplaatst worden. Het werd echter neergelegd, alsof het was gevallen, naast een gedenkplaat met de namen van alle astronauten die toen al in de ruimte waren omgekomen.
Nadien kreeg Paul Van Hoeydonck geen al te beste reputatie, omdat hij replica’s van het werk zou willen verkopen, ondanks de afspraak dat hij het beeldje niet commercieel zou gebruiken. Uiteindelijk kwamen er vijftig replica’s, waarvan de meeste nog altijd in het bezit van de kunstenaar zijn. Enkele bevinden zich in musea of werden weggeschonken.
Inmiddels verscheen in 2020 de documentaire The Fallen Astronaut van Frank Herrebout, waaraan Van Hoeydonck meewerkte. En op 2 augustus 2021, exact vijftig jaar na datum, werd in Antwerpen ter ere van de kunstenaar een replica onthuld, zo groot als een mens, getiteld Man in Space, ook uit aluminium gemaakt.
The Golden Record
Erfgoed omvat natuurlijk veel meer dan een kunstwerk – of een paar golfballetjes. Ook onze taal en podiumkunsten, rituelen en feesten, sociale gewoonten en ambachten maken er deel van uit. Het was astronoom Carl Sagan die op het grootse idee kwam om ons erfgoed op een plaat vast te leggen en te laten meereizen met Voyager 1 en 2, twee ruimtesondes die in 1977 werden gelanceerd.
The Golden Record biedt een beeld van de mens en het leven op aarde. Jimmy Carter, de toenmalige president van de Verenigde Staten, verwoordt het als volgt op de plaat: “Dit is een geschenk van een kleine, afgelegen wereld, een teken van onze geluiden, onze wetenschap, onze beelden, onze muziek, onze gedachten en onze gevoelens. We proberen onze tijd te overleven, zodat we in die van jullie kunnen voortleven.”
Zo hoor je op de plaat 55 talen. In het Nederlands bijvoorbeeld zegt ene Joan de Boer: “Hartelijke groeten aan iedereen.” Er moest ook muziek worden gekozen. Dat deed Sagan onder anderen samen met zijn beste vriend Timothy Ferris, wetenschapsauteur en journalist bij het tijdschrift Rolling Stone. Over het nummer Here Comes the Sun van The Beatles was heel wat discussie. Uiteindelijk werd het niet gekozen, omdat men het niet een van hun beste nummers vond, maar ook omdat het niet waarschijnlijk leek dat de grappige connotatie van de titel een miljard jaar later nog steeds leuk zou zijn. We horen Bach, Mozart, Stravinsky, Beethoven, panfluiten, doedelzakken …
Pittig detail: tijdens het beoordelen van een Chinees liefdesliedje besloten Sagan, die al getrouwd was, en Ann Druyan, de verloofde van Ferris, dat ze met elkaar wilden trouwen. Toen men de hersengolven van Druyan opnam als onderdeel van de plaat, dacht ze na over de liefde die ze voor Sagan voelde.
Er werden ook geluiden van dieren, natuurfenomenen, apparaten … opgenomen en op de plaat is daar tevens heel wat beeldmateriaal van te vinden. Oorlog, religie en politiek werden niet geselecteerd. Blijkbaar vond men dat niet typisch menselijk genoeg. Het gedetailleerde verhaal over het ontstaan van de plaat en alle keuzes die moesten worden gemaakt, kan je in het boek Murmurs of Earth van Carl Sagan nalezen. Je vindt er ook een overzicht van alles wat er uiteindelijk op de plaat kwam.
De vraag bij dat alles is nu: gaat men die plaat ooit ontdekken? Zo ja, wie? Buitenaardse wezens of mensen in een verre toekomst, waardoor ze dan een tijdscapsule wordt. Zal buitenaards leven de plaat kunnen afspelen? En als ze daarin slagen, kunnen zij horen, zien … zoals wij?
Zelfs dan kan wat er gezien en gehoord wordt voor heel wat verwarring zorgen bij wezens die niet vertrouwd zijn met onze wereld. Ze horen klanken zonder te weten door wie of wat die geuit worden, ze zien beelden waarvan ze niet weten of die op een of andere manier met elkaar in verband staan …
In 2014 kwam Jon Lomberg, die destijds instond voor de beelden op The Golden Record, met het idee voor een nieuwe versie. Die zou geüpload kunnen worden naar een ruimtesonde die al in 2006 de ruimte inging. Via internet kan nu echt iedereen mee bepalen wat er op die nieuwe plaat hoort te komen.
Volgens Lomberg moeten we dit keer ook plaats maken voor de mindere kantjes van de mens. Dat zou natuurlijk wel verwarrend kunnen zijn voor aliens die de eerste, lieflijke plaat al vonden. Maar de kans dat beide platen door dezelfde beschaving worden ontdekt, is behoorlijk klein. Voorlopig komt er van Lombergs idee weinig terecht, maar wie weet, in de toekomst … In 2017, veertig jaar na de lancering, werd er alvast een winkelversie van The Golden Record uitgebracht.
Foto bovenaan © Shutterstock.com
