Nieuws

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg13 nr1. Lees hier meer ‘Wetenschappelijk onderzocht‘.

“Is there life on Mars?” David Bowie is niet de eerste noch de laatste die zich dat afvroeg. Leven op aarde lijkt een vanzelfsprekendheid. Hoe zit het met buitenaards leven? Ondanks dat mensen dieper dan ooit in de ruimte kunnen kijken, ontdekten we tot hiertoe nog geen buitenaards leven. Is het leven op aarde een uniciteit? Of mogen we gaan geloven in het bestaan van marsmannen?

Laure Lytens

Niet van gisteren

Menselijke nieuwsgierigheid naar wat er zich buiten de aarde afspeelt, gaat gemakkelijk tienduizend jaar terug. Wat zien we aan de hemel? Hoe verhoudt de aarde zich tot andere hemellichamen en hoe verhouden hemellichamen zich tot elkaar? Is aards leven het enige in het universum? Vandaag kan wetenschappelijk onderzoek alle kanten op, maar vrij onderzoek is een recent gegeven.

Tijdens de middeleeuwen heeft wetenschappelijk onderzoek naar (onder andere) het heelal sterk geleden onder theologische ontstaanstheorieën. Hoe machtiger het christendom werd, hoe meer kennis verloren ging. Zo gingen aan de vooravond van de middeleeuwen hele bibliotheken in vlammen op. Wie van ketterij werd beticht, wachtte een gruwelijke dood. We zullen nooit weten welke inzichten, observaties en wiskundige berekeningen de mensheid toen verloor. Na de middeleeuwen werd wetenschappelijk onderzoek naar het heelal stilaan weer aangevat. Vandaag profiteren we mee van die evolutie, waar de wetenschap met hernieuwde belangstelling kijkt naar vragen als: hoe ontstond leven op aarde?

Ja, hoe kan leven überhaupt ‘uit niets’ voortkomen? Feitelijk weten we dat (nog) niet. Verschillende disciplines beproeven verscheidene theorieën. In de ruimtevaart worden bijvoorbeeld enkele missies ingezet – zoals de Hubble Space Telescope en de James Webb Space Telescope – om het universum te observeren. Uit die observaties leren we meer over ontstaan, vergaan en structuur van zonnestelsels, maar tegelijk ook over de aanwezigheid van onder andere water op planeten.

Missies in de ruimte

Er zijn verschillende grote ruimtevaartagentschappen die missies leiden naar het opsporen van water – en dus mogelijk leven. België maakt deel uit van het European Space Agency, kortweg ESA, samen met eenentwintig andere lidstaten. In feite werken ruimteagentschappen wel regelmatig samen aan missies. Zo is de James Webb Space Telescope een samenwerking tussen ESA, NASA en CSA, respectievelijk de Europese, Amerikaanse en Canadese ruimtevaartorganisatie.

James Webb is de opvolger van de Hubble-telescoop. Hubble neemt sinds 1990 het lichtspectrum waar, van ultraviolet tot infrarood, vanuit de ruimte. Hubble bevindt zich boven de atmosfeer en kan op die manier rechtstreeks licht waarnemen. Dat licht is afkomstig van sterren of planeten. Hubble ontdekte zo het bestaan van exoplaneten. Dat zijn planeten die rond een andere ster dan de zon draaien.

De James Webb-telescoop reist sinds december 2021 door het universum om, net als voorganger Hubble, het heelal te observeren. Hij brengt zonnestelsels in kaart, maar kan tegelijk ook planetaire oppervlakten bestuderen. Hij kan bijvoorbeeld water detecteren. Waarom water? De aanwezigheid van vloeibaar water op een planeet blijkt een belangrijke voorwaarde te zijn om biologisch leven in stand te houden. Het is echter geen garantie dat er leven aanwezig is of ooit is geweest.

Is er leven op Mars?

Het is een interessante vraag, Bowie. Over leven op Mars zijn er drie hypothesen. Eén: het leven op Mars is zo klein dat we het nauwelijks kunnen zien – of het leeft onder de grond. Twee: het leven op Mars is uitgestorven, waarbij naar fossielen wordt gezocht. Of drie: er is nooit leven op Mars geweest.

In 2003 lanceerde ESA Mars Express, een onbemande ruimtemissie om Mars en diens manen te observeren. Mars Express opereert als een soort satelliet. Hij zoekt naar indirect bewijs van leven, zoals water. Mineraalonderzoek en rivierstructuren toonden al aan dat er ooit water aanwezig was. Het huidige klimaat op Mars staat geen vloeibaar water aan de oppervlakte toe, maar Mars Express ontdekte dat er onder Mars’ zuidpool wel water vloeit. Volgens onderzoekers is leven onder een dikke laag ijs mogelijk, zolang er vloeibaar water onder de bovenste laag stroomt en er bepaalde temperatuuromstandigheden gegarandeerd zijn.

Terwijl Mars Express als satelliet opereert, is Perseverance actief op Mars’ oppervlakte zelf. NASA lanceerde Perseverance in 2021. Het doel van die rover of rijdende robot is (voormalig) leven op te sporen en stalen van gesteente te verzamelen. De onderzoekers hopen dat de rover naar de aarde kan terugkeren, zodat ze de stalen kunnen bestuderen. Voorlopig kunnen we wel genieten van de prachtige beelden die de rover van de rode planeet maakt. (lees verder onder de foto)

Op naar de sterren en daar voorbij

De zoektocht naar buitenaards leven stopt natuurlijk niet bij Mars. In april 2023 lanceerde ESA bijvoorbeeld de Jupiter Icy Moons Explorer, een interplanetaire ruimtesonde om Jupiters manen Ganymedes, Callisto en Europa te observeren. Wetenschappers hebben een bijzondere interesse in Europa. Die maan heeft, net als de aarde, een vulkanische ondergrond en onder de dikke bovenlaag ijs stroomt water. Door de gelijkenissen met onze planeet is het mogelijk dat er zich leven zou kunnen ontwikkelen of dat het al in ontwikkeling is. Voorlopig moeten we ook hier nog even geduld hebben. Juice heeft een reis van acht jaar voor de boeg.