Tijd om weer mens te worden

Tijd om weer mens te worden

19 december 2018 / Column/Magazine

Column verschenen in deMens.nu Magazine jg8 nr1

Kurt Van Eeghem

November 2018 werd het te verwachten hoogtepunt na vier jaar herdenkingen van ‘Den Grooten Oorlog’. De mercantiele West-Vlamingen telden hun zegeningen nadat zo’n drie miljoen toeristen langskwamen. De zestig wereldleiders in Parijs glorieerden op de Champs-Elysées, terwijl hun respectieve legers op alweer andere slagvelden onnodige slachtoffers maken. Hypocrisie is een woord dat zeker de herdenkingen van 2118 zal overleven.

Het Festival van Zeeuwsch-Vlaanderen vroeg mij om een concert van teksten te voorzien. Ik verdiepte mij in de geschiedenis van het dorpje Koewacht waar enkele honderden luisteraars werden verwacht.

Koewacht was en is een buitenbeentje, de ene helft behoorde in 1914 tot het neutrale Nederland, de andere helft tot het bezette België. De Duitsers spanden in 1915 een ‘schrikdraad’ die van de kust tot Limburg reikte, zodat niemand nog de grens over kon. De dodelijke draad passeerde, nietsontziend, dwars door huizen, straten en schuren van Koewacht. Wie aan die draad bleef ‘plakken’ kreeg 2.000 volt door zijn lijf, een dodelijke dosis. Familieleden aan deze en gene kant van de grens leefden vier jaar van elkaar gescheiden. Katholieke Zeeuwen werden op zondag door gewapende Duitse soldaten naar hun vertrouwde kerk op Belgisch grondgebied geleid, terwijl Belgen tussen de kieren van hun huizen – deuren en ramen waren verplicht afgesloten – naar de passerende neefjes en nichtjes loerden.

Vooraleer ‘Den Duits’ in Koewacht arriveerde, probeerden veel Antwerpenaars naar Holland te vluchten. Tijdens de nacht van 9 op 10 oktober 1914 sliepen meer dan 20.000 vluchtelingen in het dorpje. Ze lagen overal, op de grond bij particulieren, in de kerk, in cafés en sommigen verkozen de nacht op hun karren door te brengen. Allen hoopten op een veilig onderkomen in Nederland. De angst voor het oorlogsgeweld zorgde in totaal voor meer dan één miljoen Belgische vluchtelingen. Nederlandse overheden en hulporganisaties stonden dag en nacht paraat om de stroom van ellende in goede banen te leiden. De oorlogsvluchtelingen kregen de best mogelijke zorg en dat was niet evident gezien de grote aantallen.

Het werd een aangrijpende festivalavond, toen honderden ‘Koewachters’ intens genoten van de zorgvuldig gekozen muziek en de opgerakelde herinneringen herkenden. In de auto naar huis veranderde de roes van de geslaagde avond in de droevige gedachte dat mensen niet leren uit het verleden.

Ook nu zijn miljoenen vluchtelingen op zoek naar hulp. Ook zij willen hun kinderen veilig onderbrengen, ver van Syrië, Jemen of Soedan. Zinnen dreunden door mijn hoofd. De huidige vluchtelingen hebben een donkere huid, zijn arm, bidden tot vreemde goden, spreken ‘rare’ talen en vooral, ze zijn niet welkom. “Het zijn profiteurs”, hoorde ik onlangs aan een toog. “Het zijn geen mensen”, zeggen sommige politici. Ze verbergen hun weerzin niet en met brutale woorden worden de vluchtelingen ‘ontmenselijkt’. Een uitspraak als “vluchtelingen maken ons sociaal bestel kapot” wordt in de huiskamers op goedkeurend geknik onthaald.

“We moeten de oorlogsvluchtelingen van de ‘economische’ scheiden”, toetert men, alsof Onkelinx, Reynders en Van Cauwenberghe niet afstammen van Vlamingen die, alweer zo’n honderd jaar geleden, soelaas zochten in Wallonië.

Ik ben behoorlijk woedend in bed gesukkeld. Het is de hoogste tijd om het vluchtelingendebat zonder vergif te voeren. Het is de hoogste tijd om weer mens te worden. En het is de hoogste tijd om nuchter naar oplossingen te zoeken.