Nieuws

Zowel in woorden als in daden

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg10 nr3

Het zou moeilijk zijn – vermoedelijk zelfs onmogelijk – om een definitieve lijst met vrijzinnig humanistische rolmodellen op te stellen. Wat wel perfect kan, is aan enkele vrijzinnig humanisten vragen om ieder één persoon in de schijnwerpers te zetten. Iemand naar wie zij opkijken en die onze aandacht verdient vanwege diens ideeën of daden. Ontdek hier vijf verhalen van inspirerend humanisme.

Nils Van den Bergh

Filosoof en auteur Johan Braeckman kiest voor James Randi

Oorspronkelijk oogstte James Randi (Canada, 1928 – VS, 2020) veel succes als goochelaar, illusionist en ontsnappingskunstenaar. Zijn grote voorbeeld was de vermaarde Harry Houdini. Randi brak zelfs wereldrecords, zoals de langste tijd vastzitten in een ijsblok. Later ging hij mee op tournee met shockrocker Alice Cooper, om hem tijdens diens optredens schijnbaar te onthoofden.

Zo is het begonnen. Het had daar makkelijk bij kunnen blijven, maar Randi trad ook op een andere manier in de voetsporen van zijn voorbeeld. Hij ergerde zich aan mensen die beweerden wérkelijk contact met de doden te kunnen leggen, telepathisch begaafd te zijn of de toekomst te kunnen voorspellen, zonder toe te geven dat het om illusionisme ging. Hij stoorde zich eraan dat ze geld verdienden door mensen voor te liegen of valse hoop te geven, wat hij onethisch vond. Net als Houdini begon Randi aan een parallelle carrière, waarbij hij onder anderen vele mediums en gebedsgenezers ontmaskerde.

Daarbij was hij steeds mild voor de slachtoffers. Tegen een goede illusionist heb je immers geen schijn van kans. Als leek worden jij en ik makkelijk misleid. Randi maakte er een punt van om ook wetenschappers te tonen hoe makkelijk zij kunnen worden beetgenomen. Je hebt een goochelaar nodig om een andere goochelaar te doorprikken.

Berucht is zijn strijd tegen Uri Geller, die beweert paranormale gaven te hebben. Dankzij Randi ging hij bij experimenten op primetime televisie volledig de mist in. Ironisch genoeg werd Geller nadien nog populairder. Zijn volgers vinden het immers geloofwaardiger als zijn ‘gaven’ niet iedere keer ‘werken’.

Randi schreef toegankelijke boeken en gaf tot op hoge leeftijd wereldwijd lezingen, die hij doorspekte met goocheltrucs en humor. Ik heb hem zelf meermaals aan het werk gezien en heb hem ooit mogen inleiden. Hij was een geweldige entertainer, met een pedagogische en morele insteek. Zijn komische timing was subliem. Daarnaast was hij een selfmade man. Hij had geen hoger diploma, maar was bijzonder geliefd in kringen van wetenschappers en psychologen.

Enkele jaren geleden is er een mooie documentaire over hem uitgebracht, An Honest Liar, die ik warm kan aanbevelen. Daarin komt ook de betekenis aan bod die Randi voor de holebigemeenschap in de Verenigde Staten heeft gehad. Op latere leeftijd kwam hij openlijk uit de kast en trouwde met zijn vriend, die toen illegaal in het land verbleef.

Ik had vele schrijvers, filosofen of wetenschappers kunnen noemen, maar ik kies voor Randi omdat hij de absolute wereldtop was qua mix van illusionisme, entertainment, rationaliteit, wetenschap en humor. (lees verder onder de foto)

Moraalfilosoof en bio-ethicus Heidi Mertes kiest voor Marleen Temmerman

Marleen Temmerman (Lokeren, 1953) heeft zich gedurende haar carrière zowel op nationaal als internationaal vlak enorm ingezet voor de strijd voor fundamentele vrouwenrechten, en meer specifiek voor reproductieve en seksuele rechten voor vrouwen.

Ze deed/doet dat op alle mogelijke niveaus: als arts, als academicus en als beleidsmaker, en zowel met haar laarzen in de modder om slachtoffers van seksueel geweld bij te staan in Kenia, als aan het hoofd van het prestigieuze Departement voor Reproductieve Gezondheid en Onderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie in Genève.

Het International Centre for Reproductive Health, dat door haar werd opgericht en afdelingen in België, Kenia en Mozambique heeft, ijvert voor evidencebased kennis over en brede toegang tot kwaliteitsvolle reproductieve en seksuele hulpverlening.

Zelfs na haar emeritaat blijft Marleen Temmerman zich onvermoeibaar inzetten met een determinatie, oprechtheid en medelevendheid die inspireert en respect afdwingt.

Meer dan terecht won ze in 2013 de Prijs Vrijzinnig Humanisme. Ze draagt het vrijzinnig humanisme niet alleen uit in woorden, maar meer nog in daden, en illustreert dat een wereld gebouwd op humanistische waarden een mooiere, betere wereld is. Ze is daarom naar mijn mening niet alleen een vrijzinnig boegbeeld, maar een voorbeeld en rolmodel dat de verschillende levensbeschouwingen ver overstijgt. (lees verder onder de foto)

Relatietherapeut Jasmien Peeters kiest voor Carl Rogers

Carl Rogers (VS, 1902-1987), de compassievolle grondlegger van de cliëntgerichte psychotherapie, is een van mijn humanistische reuzen. Waarom ik hem zo bijzonder vind? Een reflectie van hem helpt me al vele jaren aan het begin van elke werkdag om ‘in the mood for therapy’ te komen.

Dat gaat als volgt. In mijn Ekenäset-zeteltje dompel ik me onder in onderstaande citaat van hem en zoek in mezelf naar die begrijpende, meezoekende, aanvaardende, authentieke en ondersteunende versie van mezelf:

“Voor iedere sessie neem ik bewust een moment om me mijn menselijkheid te herinneren. Er kan geen enkele ervaring zijn die deze persoon heeft gehad, die ik niet met hem kan delen, geen angst die ik niet kan begrijpen, geen lijden waar ik geen medeleven voor kan voelen, want ik ben een mens net als hij … Ook ik ben kwetsbaar. En alleen al om die reden ben ik genoeg. Wat zijn verhaal ook mag zijn, vanaf nu hoeft hij het niet meer alleen te dragen. Dit is hoe ik ervoor zal zorgen dat zijn herstel kan beginnen.”

Dank je, Carl!

Kunstschilder Adelheid De Witte kiest voor haar collega Jan Van Imschoot

Wat mij betreft, mag Jan Van Imschoot (Gent, 1963) in de schijnwerpers worden geplaatst. Niet alleen is hij een begenadigd schilder die moeiteloos met verschillende contexten flirt, in zijn oeuvre kaart hij bovendien belangrijke thema’s aan. Onder meer het gevaar dat in ideologische systemen schuilt, is bij hem een terugkerend motief.

Daarnaast kijkt hij met een open blik naar wat zich in de (marge van de) samenleving afspeelt. Als toeschouwer van zijn werk krijg je een soort historische gelaagdheid mee, die toch brandend actueel is.

In HART, een tijdschrift voor hedendaagse kunst (nr. 209, 2020), omschrijft Jan Van Imschoot schilderkunst zelf als de sublieme leugen: “Je kan niet mooier liegen dan als schilder. Maar door veel leugens naast elkaar te zetten heft het dat liegen op.” En laat het nu net dat opdoeken van dat liegen zijn dat hem in mijn ogen tot een onmisbare kunstenaar maakt.

Tot slot zet ik zelf graag auteur Douglas Adams in de schijnwerpers

Toen ik als beginnend vrijzinnig humanistisch consulent nog mijn weg aan het zoeken was, was Douglas Adams (VK, 1952-2001) een belangrijke inspiratiebron voor mij. Zowel in zijn rationalisme en creativiteit als in zijn actief ecologisch engagement. Hij zette zich in voor bedreigde diersoorten. Om geld in te zamelen, beklom hij bijvoorbeeld de Kilimanjaro in een neushoornkostuum.

Adams schreef zowel in zijn fictie als non-fictie over grote levensvragen en gebruikte daarbij absurde humor om je tot nadenken aan te zetten. Zo plaatst hij je als lezer in het perspectief van een zelfbewuste plas water, een pot bloemen of een hyperintelligente maar depressieve robot.

Hij zocht naar zingeving in het uitgestrekte universum dat niet goed- of kwaadaardig is en waarin er geen bovennatuurlijke elementen zijn die je komen vertellen hoe je je leven moet leiden. Met verwondering keek hij naar het proces van evolutie en natuurlijke selectie, en de diversiteit aan soorten die daaruit voortkomt.

Iets anders wat ik van Adams meeneem, is het opschrift van zijn Transgalactisch liftershandboek. De eerste boodschap in iedere situatie is steeds – zo staat er in grote, vriendelijke letters geschreven: “Don’t Panic!”