Nieuws

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg12 nr1. Lees hier meer ‘Wetenschappelijk onderzocht‘.

Internationale context en samenwerking

Stefan Schröder is met andere woorden goed geplaatst om een halve eeuw geschiedenis van UVV/deMens.nu in een internationaal perspectief te plaatsen. Het was zijn eerste bezoek aan het archief van de vrijzinnige beweging in ons land, maar zeker niet het laatste. Hij had er ontmoetingen met de uittredende en nieuwe coördinator, respectievelijk Frank Scheelings en Ellen Van Impe, en hij nam uitgebreid de tijd om zich te laten introduceren in de werking en de rijke collecties van CAVA.

Duitsland kent immers geen vergelijkbaar archief of centrum dat instaat voor de bewaring en de ontsluiting van het vrijzinnige erfgoed en de bredere studie van de geschiedenis ervan. Schröder was onder de indruk van de veelheid aan bronnen en organisaties die CAVA bijeenbrengt. Hij drukte de hoop uit om in de toekomst verdere samenwerkingen aan te gaan.

Een voornemen dat al bewaarheid werd met een wetenschappelijke bijeenkomst die de Secular Studies Association Brussels, een onderzoeksgroep aan de Vrije Universiteit Brussel, CAVA en Liberas tussen 20 en 22 oktober 2022 inrichtten in het Paleis der Academiën te Brussel, met de steun van de Instelling Morele Dienstverlening Brussel en het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek. Op dat congres werd nader ingegaan op de verhoudingen tussen het seculiere en de staat, zowel in het verleden als vandaag.

Stefan Schröder zetelde in het academische comité van het colloquium. Hij zal met Jeffrey Tyssens, historicus aan de Vrije Universiteit Brussel, en Niels De Nutte, historicus en medewerker van deMens.nu, de redactie opnemen van het te verschijnen Engelstalige verslagboek van dat internationale colloquium. Een van de congresbijdragen betrof overigens de geschiedenis van UVV/deMens.nu sinds 1971, gebracht door Ellen Van Impe en Rik Röttger van CAVA. Een uitgebreider Nederlandstalig boek over datzelfde onderwerp rolt binnen afzienbare tijd van de persen.

Vrijzinnige organisaties in Duitsland

Momenteel is Stefan Schröder als wetenschappelijk medewerker verbonden aan de universiteit van Bayreuth in Duitsland. Hij verdiepte zich daar de laatste jaren, binnen de faculteit Godsdienstwetenschappen, in de ‘niet-confessionelen’. In 2018 verscheen zijn doctoraat Freigeistige Organisationen in Deutschland. Weltanschauliche Entwicklungen und strategische Spannungen nach der humanistischen Wende.

In dat boek reconstrueert Schröder de historische ontwikkeling van vrijzinnige (freigeistiger) organisaties in Duitsland na de Tweede Wereldoorlog. Concreet zoomt hij in op het einde van de jaren tachtig van de vorige eeuw. Versterkt door de val van de Muur zet de koepel Humanistischer Verband Deutschlands, afgekort als HVD, vanuit Berlijn meer in op vormen van morele of sociale dienstverlening – met eigen feesten vrijzinnige jeugd, een vak als niet-confessionele zedenleer en zelfs kinderdagverblijven.

Die ‘humanistische wending’ leidt tot een strategie die enigszins breekt met ouderedities van vrijdenken en vrijzinnigheid die zich tegen de privileges van de staatskerken richtten en zelfs een discours voerden ‘dat mensen uit de kerken wilde drijven’. Vandaag hanteert het HVD veeleer een taal van pluralisme en gelijkberechtiging, en wordt het aanbod van de koepel door de Kirchensteuer, de kerkbelasting in Duitsland, gefinancierd.

Stefan Schröder besluit daaruit dat het HVD zo in de feiten een stabiliserende en ‘isomorfe’ bondgenoot voor de erkende kerken is geworden. Bijgevolg is de politieke agenda van de scheiding van kerk en staat, die bij het HVD op de achtergrond is geraakt, overgenomen door een andere koepel, het Dachverband Freier Weltanschauungsgemeinschaften, bestaande uit kleinere activistische organisaties zoals de Giordano Bruno Stichting. (lees verder onder de foto)

Vergelijkingspunten in Europa en daarbuiten

Na de publicatie van zijn doctoraatsonderzoek heeft Schröder zijn interesse verbreed: “Bij de start was ik vooral geïnteresseerd in de eigentijdse ontwikkelingen binnen de humanistische en atheïstische organisaties en de structurering van de vrijzinnige beweging in Duitsland. Gaandeweg zocht ik naar vergelijkingspunten in Europa en de Verenigde Staten, en ging ik op zoek naar de historische wortels van de huidige situatie.”

Op 9 juni 2022 in Brussel presenteerde Stefan Schröder dat internationale perspectief tijdens een avondlezing, getiteld ‘Lived’ Humanism in Europe, voor aanwezigen uit de academische wereld, vertegenwoordigers van deMens.nu en andere geïnteresseerden.

Voor CAVA was die masterclass een inspiratievol moment voor verder onderzoek en een aanzet tot meer internationale contacten. CAVA wil graag op het elan van de voorbije jaren verdergaan en zich blijven inzetten voor de bewaring, de documentatie en presentatie en het onderzoek van het vrijzinnig humanistische cultureel erfgoed.

CAVA

Meer weten over CAVA, het Centrum voor Academische en Vrijzinnige Archieven? Neem hier een kijkje.

Lees ook: Verhalen van oudgedienden. Over beleving en identiteit, artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg10 nr4, in het dossier over ‘erfgoed’.